Повеќето видови канцер не се наследни, но постои генетска предиспозиција за нив. Денес, како резултат на процесот на дешифрирање на нашите гени, почнува да се сфаќа односот помеѓу одредени гени и карактеристиките кои нè разликуваат од другите луѓе и интеракцијата на овие гени со храната и со еколошките фактори.
Идентификацијата на генетските мутации добива особено значење во дијагнозата на многу болести, чиј број се зголемува од ден на ден. Канцерот е една од овие болести. Канцерот се формира со мутација на голем број гени во иста клетка преку долг временски период и резултира со нивен неконтролиран раст.
Кои се фактори на ризик?
Главните фактори на ризик се: начин на живеење, еколошки фактори, биолошки карактеристики или наследни особини. Сите овие фактори придонесуваат за мутација на гените и со тоа доаѓа до развој на канцер. Накратко, ризици поврзани со стилот на живот се пушењето, навиките за исхрана и физичката активност. Изложувањето на сончевите зраци и на чад (пасивно пушење), радонот во домот или канцеларијата, материјалите како азбест, пестицидите и вирусите и бактериите се категоризираат како еколошки фактори на ризик. Возраста, полот и бојата на кожата се сметаат за биолошки ризици. Висок ризик од канцер поради наследни генетски дефекти има во следните ситуации: доколку имате членови на семејството кои добиле канцер на релативно рана возраст, доколку истиот тип на канцер е присутен во три генерации на семејството, доколку три члена на семејството од истата страна на семејството имаат ист вид канцер или, пак, доколку член на семејството има повеќе од еден вид канцер. Од друга страна, наследните особини, исто така, може да го спречат формирањето на канцер. Накратко, интеракцијата на низа гени и на разни фактори на ризик определуваат дали некое лице ќе заболи од канцер.
Дали е можно да се намали ризикот од канцер?
Со контролирање на факторите на ризик, како што се начинот и стилот на живеење, еколошкиот фактор и дејствувањето во согласност со нашите физички карактеристики, можеме да делуваме во намалувањето на ризикот од појава на канцер. Еден пример е пушењето, кое е поврзано со една третина од сите случаи на смрт од канцер. Пушачите се 2.000 пати повеќе изложени на тој ризик од непушачите. Друг пример може да биде изложеноста на луѓето на штетни ултравиолетови зраци (УВ). Ризикот од канцер на кожа за луѓе со светла кожа изложени на сончева светлина или УВ – зраци во солариум е 10 пати поголем од оној на луѓето со темна кожа. Можно е да се промени еколошкиот фактор, како и нашиот начин на однесување, но не и генетиката. Затоа, генетските испитувања, кои се во областа на истражувањето на молекуларната онкологија, која вклучува анализа на гените што создаваат тенденција за појава на канцер, стануваат уште поважни. Со тоа молекуларната онкологија овозможува да се направат превентивни мерки пред да се појави канцерот, ја спречува транзицијата на гени кои создаваат услови за канцер кај деца или дава сигурност дека планот за лекување против актуелниот канцер е поефективен.
Гени за кои е докажано дека предизвикуваат канцер:
• Утврдени се гени кои се поврзуваат со некои видови канцер, на пример, ризикот од канцер на дојка и на јајчници кај луѓето со BRCA1 или BRCA2-генетска мутација може да се зголеми за повеќе од 85 проценти.
• Познато е дека ризикот од карцином на желудникот и на дебелото црево е повисок ако е наследен т.е. доколку блиски членови од семејството боледувале од оваа малигна болест.
• ХПВ (хуман папилома вирус) се смета за главен виновник за карциномот на матката, тој е еден од најчестите видови канцер кај жените во светот. Канцерот се развива 10 години по вирусната инфекција. Повеќето жени имаат предиспозиција да бидат заразени со овој вирус. Овој вирус доведува до канцер во само 1 процент од случаите. Освен тоа, ХПВ е сложена вирусна заедница со повеќе од 100 вида. Некои од нив предизвикуваат канцер, други видови може да бидат причина за појава на бенигни тумори. Затоа е битно да се знае видот на вирусот кој предизвикува карцином на матката за рана дијагноза и при идентификување дали е или не е од корист новопроизведената вакцина. Центарот за генетска дијагноза при „Аџибадем“ (GENETIKA) врши генетската идентификација на повеќе од 100 типа на ХПВ.
Значењето на генетиката во дијагностицирањето и третманот на канцер е во пораст. Молекуларната онкологија денес игра важна улога во предвидувањето и во контролата на ризикот кај болните со малигни болести.
Што претставува молекуларна онкологија?
Пристапот на лекување според генетските карактеристики на клетките на канцерот, предвидување на текот на болеста, надзор врз ефективноста на лекувањето и раната дијагноза во случај на повторна појава на болеста е можно само со поддршка на молекуларната онкологија.
Дали информациите за одредени генетски мутации се користат при изборот на третман?
Информациите за одредени генетски мутации кај различни видови канцер се од особена важност за креирањето на третманот и употребата на одделни лекови во тој третман. На пример, дијагнозата за мутација на K-Ras е од клучно значење за планот за лекување канцер на дебелото црево. EGFR мутацијата има особено значење за точниот избор на лекарства за третман на канцерот на белите дробови.
Кои видови канцер може да се третираат најефикасно со молекуларни методи?
Разни видови канцер на крвта, мултипен миелом и лимфоми се главните видови канцер кои имаат корист од молекуларните методи. Генетската и хромозомската анализа значително придонесуваат за брза и за ефикасна дијагноза на канцерот, кој произлегува од крвта и од коскената срцевина, за одлуката во врска со придобивките од лекувањето,плановите на лекување, идентификацијата за текот на лекувањето, па дури и за раната дијагноза при повторното појавување.
